Lý giải ý nghĩa của biểu tượng kiến trúc Phật giáo Việt Nam

Kiến trúc Phật giáo Việt Nam vừa mang tinh thần Phật giáo vừa mang tinh thần dân tộc. Trải qua các thời kỳ lịch sử, đặc biệt dưới các triều đại Lý, Trần, Lê sơ, Mạc, Lê trung hưng, Nguyễn… kiến trúc Phật giáo Việt Nam (PGVN) phát triển trong sự thống nhất của nền kiến trúc truyền thống Việt Nam, đồng thời mỗi thời kỳ lại có đặc trưng, sắc thái riêng.

Trong quá trình phát triển, đặc biệt là thời kỳ đất nước mở cửa, hội nhập quốc tế, sự du nhập của các yếu tố văn hóa bên ngoài diễn ra mạnh mẽ cùng với sự thay đổi, nhu cầu tu tập, tín ngưỡng Phật giáo thu hút tín đồ Phật tử ngày càng tăng, sự thay đổi công năng của những công trình kiến trúc Phật giáo cũng diễn ra nhanh chóng.

Biểu tượng chung kiến trúc Phật giáo Việt Nam vừa được phê duyệt.

Năm 2015, Giáo hội Phật giáo Việt Nam giao nhiệm vụ thực hiện bốn đề án, trong đó có Đề án Kiến trúc Phật giáo Việt Nam. Theo đó, mục tiêu của Đề án là xây dựng bộ quy chuẩn, hướng dẫn kiến trúc PGVN và biểu tượng chung kiến trúc PGVN nhằm định hướng đặc trưng văn hóa PGVN đồng thời nhận diện, quản lý kiến trúc PGVN hiệu quả hơn. Sau hơn 8 năm nghiên cứu, thực hiện, Đề án Kiến trúc đã hoàn thành Biểu tượng chung kiến trúc Phật giáo Việt Nam.

Đây là kết quả nghiên cứu, khảo sát, đánh giá thực trạng, nhu cầu thực tiễn về việc xây dựng biểu tượng chung để nhận diện và cũng là thể hiện tính thống nhất của kiến trúc Phật giáo Việt Nam như mục tiêu Đề án Kiến trúc Phật giáo Việt Nam đề ra.

Việc xây dựng biểu tượng chung đảm bảo tính thống nhất cho kiến trúc Phật giáo Việt Nam thực hiện mục tiêu Đề án Kiến trúc Phật giáo Việt Nam đề ra là định hướng đặc trưng văn hóa Phật giáo Việt Nam.

Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, khảo sát, đánh giá thực trạng, nhu cầu thực tiễn về việc xây dựng biểu tượng chung để nhận diện và cũng là thể hiện tính thống nhất của kiến trúc PGVN như mục tiêu Đề án Kiến trúc Phật giáo Việt Nam đề ra, biểu tượng chung kiến trúc PGVN được xây dựng trên cơ sở ý tưởng nội dung thể hiện tinh thần Đạo pháp - Dân tộc (Đạo pháp trong lòng dân tộc).

Phối cảnh minh họa cho ứng dụng biểu tượng trong công trình kiến trúc Phật giáo Việt Nam.

Biểu tượng được chắt lọc từ những biểu tượng, ý nghĩa, nội dung, hoa văn của biểu tượng văn hóa dân tộc Việt Nam (trống đồng Đông Sơn), biểu tượng của Phật giáo Việt Nam (logo của Giáo hội Phật giáo Việt Nam) và biểu tượng của Phật giáo thế giới (biểu tượng bánh xe chuyển pháp luân, lá bồ đề).

Hoa sen - lá bồ đề - bánh xe Chuyển pháp luân - hoa văn trống đồng Đông Sơn cách điệu hòa quyện vào nhau tạo thành một khối thống nhất biểu trưng cho tinh thần, ý nghĩa “Đạo Pháp - Dân tộc”. Ý nghĩa của biểu tượng chính là: Bánh xe pháp được vận chuyển do Đức Phật và Tăng đoàn, đặt trên đài sen có ba cấp đế (thanh tịnh, giải thoát được nuôi dưỡng bởi Giới - Định - Tuệ).

Biểu tượng gồm hình tròn trong lòng được trổ thủng tạo bởi 8 nan bánh xe (căm xe) chuyển pháp luân được kết nối vận động/chuyển động bởi 8 hình chim Lạc bay. Phần đế có hình hoa sen, nhìn nghiêng, được làm rộng, nâng đỡ, ôm gọn biểu tượng với phần chân đế hoa sen giật ba cấp.

Biểu tượng là một phần nhận diện của kiến trúc Phật giáo Việt Nam. Đây là biểu tượng chung để nhận diện kiến trúc Phật giáo Việt Nam, vì vậy, nơi đặt biểu tượng là những vị trí dễ nhận diện, hài hòa với không gian cảnh quan, công trình kiến trúc (biển tên chùa, tam quan, chính điện…) đảm bảo tính “thống nhất trong đa dạng”.

Biểu tượng được ứng dụng trong các công trình kiến trúc Phật giáo là di tích hoặc hiện đang tồn tại đảm bảo các nguyên tắc bảo tồn di tích, lựa chọn vị trí phù hợp, hài hòa về kích thước, màu sắc, chất liệu… và phù hợp trong thể chung các biểu tượng của công trình kiến trúc Phật giáo hiện tồn tại.