 |
| Đường lên đỉnh Sa Mù nơi có độ cao 1.400 so với mực nước biển |
Nhiều nét tương đồng
Cây sâm Ngọc Linh dù mới được trồng ở Sa Mù, song đã ấp ủ trong ông Hà Văn Hoan- Giám đốc Khu Bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Bắc Hướng Hóa (Quảng Trị) từ lâu. Ấy là lần ông vào thủ phủ sâm Ngọc Linh ở Nam Trà My tỉnh Quảng Nam dăm năm trước. Là người làm công tác nghiên cứu đa dạng sinh học như ông Hoan, loài sâm ở núi Ngọc Linh, chứa đến 52 hợp chất saponin quý hiếm, có tác dụng tiêu tế bào lạ, tái tạo tế bào lành, phòng chống các mầm mống gây ung thư… có sức hút đến lạ.
Ông Hoan bảo, sau những ấp ủ, ông mạnh dạn đề xuất thực hiện “mô hình trồng thử nghiệm sâm Ngọc Linh dưới tán rừng tự nhiên ở Sa Mù” với Giám đốc Sở NN-PTNT Võ Văn Hưng (nay là Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị). Ông đặt vấn đề, Sa Mù cao 1.400 m, trong khi Voi Mẹp thì hơn, những gần 1.800 m so với mực nước biển. Quanh năm nhiệt độ ở ngưỡng 20-24 độ C, trên nền khí hậu nhiệt đới gió mùa Tây Trường Sơn pha ôn đới. Ở đây, điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng và độ cao có nét tương đồng với núi Ngọc Linh. Đặc biệt, kết quả phân tích mùn núi ở Sa Mù từ Trung tâm Nghiên cứu môi trường và chất thải nông nghiệp (Trường Đại học Nông lâm Huế) cho thấy có nhiều chỉ số tương đồng với mùn núi Ngọc Linh. Dẫu biết rõ rằng cây sâm Ngọc Linh cực kỳ “khó tính”, rất kén độ cao, thổ nhưỡng và khí hậu, nhưng không mạnh dạn làm thì chắc chắn thành công sẽ không bao giờ đến. Tất nhiên, trước khi di thực sâm Ngọc Linh về Sa Mù, Khu BTTN Bắc Hướng Hóa đã phải trang bị thật kỹ kỹ năng trồng và chăm sóc, xác định rõ phải nỗ lực đến 200% mới hy vọng có chút thành tựu.
 |
| Cán bộ Khu BTTN Bắc Hướng Hóa dựng lán che nắng cho cây sâm Ngọc Linh lúc mới di thực về Sa Mù |
Mô hình này của Khu BTTN Bắc Hướng Hóa được ông Hưng Giám đốc Sở ủng hộ. Sau đó, tỉnh Quảng Trị hỗ trợ 500 triệu đồng mua cây giống, mùn núi. Còn Khu BTTN Bắc Hướng Hóa đối ứng thực hiện mô hình bằng việc tổ chức tập huấn, chăm sóc và xây dựng hàng rào để bảo vệ. Sau đó, đoàn công tác của Khu BTTN Bắc Hướng Hóa do ông Hoan cùng 2 kỹ sư vào tận xã Trà Linh, huyện Nam Trà My bằng ô tô để “mục sở thị”. Tại đây, được sự giúp đỡ của Trung tâm Phát triển sâm Ngọc Linh và dược liệu Quảng Nam, đoàn mua hơn 1.200 cây sâm Ngọc Linh giống để di thực về Sa Mù. Ngoài ra, hơn 200kg mùn núi Ngọc Linh cũng được thu mua để duy trì dinh dưỡng trực tiếp cho cây trong quá trình vận chuyển.
“Phát triển cây dược liệu dưới tán rừng, trong đó có cây sâm Ngọc Linh, là một trong những hướng đi mới của tỉnh Quảng Trị với mục đích cuối cùng là tạo sinh kế bền vững, nâng cao thu nhập, đời sống cho người dân địa phương”.
Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị Võ Văn Hưng
Chăm hơn con mọn
Xe trực chỉ Quảng Trị. Đến quá nửa đêm đoàn mới về đến trụ sở Khu BTTN Bắc Hướng Hóa đóng ở đèo Sa Mù. Trời đêm Sa Mù mờ mịt trong sương núi khí rừng. Trải qua hành trình dài, song mọi người như khỏe hẳn ra lúc thấy số sâm giống đưa về không bị ảnh hưởng gì. Tảng sáng hôm sau, mỗi người một tay di chuyển số sâm Ngọc Linh giống đến vị trí định sẵn để trồng. Ai cũng phấn khởi, cũng muốn tự tay mình trồng thật nhiều cây sâm quý trên vùng đất mới này.
 |
| Cây sâm Ngọc Linh bén rễ, phát triển ở đỉnh Sa Mù |
Khu vực trồng sâm Ngọc Linh ở Sa Mù có độ cao từ 1.100-1.200 m, rộng chừng 1ha. Để ngăn động vật cắn phá, xung quanh được quây kín bằng lưới B.40, cao gần 2m. Ngoài khu vực này, sâm Ngọc Linh còn được bí mật “thả” ở các độ cao khác trên đỉnh Sa Mù để thử nghiệm. Khu vực trồng sâm chỉ có vẻn vẹn một lối vào và một ổ khóa duy nhất. Chìa khóa được giao cho Phó Trưởng phòng Khoa học - Kỹ thuật và Hợp tác quốc tế Trần Thị Việt Thư nắm giữ. Chị là người được tập thể Khu BTTN Bắc Hướng Hóa tin tưởng, giao phụ trách vườn sâm quý này. Chị Thu bảo, từ khi đưa sâm Ngọc Linh về trồng ở đỉnh Sa Mù, mọi người nói đùa như có thêm con mọn. Mà nghiệm ra quả đúng như vậy thật. Các loài cây khác nếu trồng cứ “thả” giữa rừng, nhưng cây sâm Ngọc Linh thì phải chăm, phải theo dõi sít sao, bất kể ngày nắng hay mưa.
Ở đỉnh Sa Mù, ngoài sâm Ngọc Linh, Khu BTTN Bắc Hướng Hóa đã và đang triển khai trồng thử nghiệm các loài dược liệu quý khác như đẳng sâm, sa nhân tím, thất diệp nhất chi hoa, ba kích tím... Giám đốc Hà Văn Hoan nói, qua tìm hiểu những dược liệu này trên thị trường đang ưa chuộng, tiêu thụ tốt. Sau khi các mô hình thực hiện thành công, Khu BTTN Bắc Hướng Hóa sẵn sàng chuyển giao kỹ thuật trồng, chăm sóc để người dân trồng dưới tán rừng. Không chỉ người dân, mà ngay cả các doanh nghiệp có nhu cầu cũng được hỗ trợ.
Ông Hà Văn Hoan cho hay, đặc thù của sâm Ngọc Linh là nằm dưới lớp mùn núi, nhưng trên lớp đất. Vào tháng 12 cây rụng lá ngủ đông, đến tháng 3-4 thì nảy mầm. Có những cây “ngủ say”, năm này không nảy mầm nhưng năm sau lại nảy mầm. Năm nay, Khu BTTN Bắc Hướng Hóa đã trồng dặm thêm 330 cây sâm Ngọc Linh 2 năm tuổi. Lần trồng dặm này có sự giúp đỡ, hỗ trợ của cán bộ Trung tâm Phát triển sâm Ngọc Linh và dược liệu tỉnh Quảng Nam. Qua theo dõi, số sâm trồng dặm có tỉ lệ sống cao và sinh trưởng, phát triển tốt. Trong quá trình thực hiện mô hình, gặp khó khăn chỗ nào, Khu BTTN Bắc Hướng Hóa cố gắng khắc phục ngay chỗ đó, vừa làm vừa rút kinh nghiệm. Sẽ cố gắng làm mọi cách, quyết tâm thực hiện thành công mô hình này.
 |
| Cán bộ kỹ thuật chăm sóc sâm Ngọc Linh ở Sa Mù |
Theo ông Hoan, Khu BTTN Bắc Hướng Hóa thực hiện mô hình trồng sâm Ngọc Linh với mục đích chính là chuyển giao công nghệ, tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân, qua đó góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Bởi thế, quá trình thực hiện, có nhiều hộ dân người đồng bào dân tộc thiểu số ở 3 xã Hướng Lập, Hướng Việt, Hướng Sơn tham gia. Họ tham gia xuyên suốt từ khâu chăm sóc cho đến bảo vệ. Việc cùng làm như vậy đến khi chuyển giao kỹ thuật trồng, chăm sóc, người dân sẽ không bỡ ngỡ.
Một ngày không xa, trên đỉnh Sa Mù sẽ hình thành nên một vùng dược liệu quý, có thể kết nối, cung cấp cho thị trường. Khi đó, không những thu nhập của người dân tăng cao mà việc bảo vệ rừng sẽ được bền vững. Bởi những dược liệu này đều nằm dưới tán rừng, phá rừng thì đồng nghĩa với việc phá mất sinh kế của chính mình.
