Lần đầu triển lãm Bình Định theo dòng lịch sử giới thiệu đến công chúng khoảng 400 tài liệu, tư liệu đặc sắc được lựa chọn từ hàng nghìn trang tài liệu, tư liệu sưu tầm của các lưu trữ quốc gia thuộc Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước, Bảo tàng thuộc tỉnh Bình Định, các Viện Nghiên cứu và nguồn tư liệu quý do các cá nhân chia sẻ…

Chim thần Garuda, cuối thế kỷ XII - đầu thế kỷ XIII, tháp Dương Long (Tây Sơn, Bình Định), hiện được trưng bày tại Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Bình Định.

Triển lãm Bình Định theo dòng lịch sử gồm 3 phần.

Phần I: Từ cội nguồn văn hóa Sa Huỳnh đến văn hóa Chămpa, đề cập năm 1934, nữ học giả Madeleine Colani được Trường Viễn Đông Bác cổ Pháp phái đến tỉnh Quảng Ngãi để tìm hiểu một kho chum khoảng 200 chiếc nằm cách mặt đất không sâu, trong một cồn cát ven biển vùng Sa Huỳnh. Sau đó, tiếp tục mở rộng địa bàn khảo sát sang vùng Hoài Nhơn thuộc tỉnh Bình Định, bà đã phát hiện tại đây hai khu mộ chum phong phú, có giá trị về mặt nghiên cứu.

Từ đó đến nay, đã có nhiều di tích được phát hiện, dần hé lộ cuộc sống của cư dân Sa Huỳnh được hình thành từ cách đây khoảng 3.000 năm trên đất Bình Định.

Nữ thần Mahishasuramardini, thế kỷ XII (Tây Sơn, Bình Định), được công nhận bảo vật quốc gia ngày 25/12/2015, hiện được trưng bày tại Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Bình Định.

Bình Định là vùng đất cổ gắn liền với lịch sử của vương quốc Chămpa dưới thời Vijaya (999-1471). Đây từng là kinh kỳ, trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa của vương quốc Chămpa ở miền trung Việt Nam.

Sau những biến đổi bể dâu và những thăng trầm lịch sử, vùng đất hiểm yếu này trở thành phên giậu phía Nam của quốc thổ Đại Việt. Hệ thống di sản văn hóa Chămpa ở Bình Định phong phú, đa dạng và độc đáo, gồm thành lũy, đền tháp, điêu khắc, cảng thị và các khu sản xuất gốm. Dấu tích thành quách và những ngọn tháp rêu phong tại Bình Định đến nay vẫn còn trước thử thách của thời gian.

Quan lại Tây Sơn. Tranh vẽ của William Alexander, người tháp tùng phái bộ Huân tước McCartney trong lần viếng thăm cung điện vua Cảnh Thịnh ở Phú Xuân năm 1793. Theo Cuộc nổi dậy của nhà Tây Sơn của tác giả George Dutton, Lê Nguyễn dịch và giới thiệu.

Phần II: Từ phủ Hoài Nhơn đến trọng địa phía nam Kinh thành.

Hầu hết tài liệu thời Tây Sơn không còn, chỉ có những ghi chép rải rác trong sử sách. Bằng những lời lẽ không giấu sự nể phục, sử triều Nguyễn đã làm toát lên khí phách, mưu lược, tài năng của người anh hùng kiệt xuất Quang Trung - Nguyễn Huệ.

Những năm gần đây, các sử gia trong và ngoài nước vẫn gặp nhau ở quan điểm thống nhất ghi nhận đóng góp lớn lao của triều đại Tây Sơn, về vai trò của anh hùng Quang Trung - Nguyễn Huệ, đặc biệt coi “hào khí Tây Sơn” là di sản quý giá cần được tiếp tục kế thừa, phát huy.

Lính Tây Sơn. Tranh của William Alexander, một thành viên của phái bộ Huân tước McCartney năm 1793. Hình vẽ cho thấy trang phục và vũ khí của binh sĩ Tây Sơn. Theo Cuộc nổi dậy của nhà Tây Sơn của tác giả George Dutton, Lê Nguyễn dịch và giới thiệu.

Với khối tài liệu lưu trữ đồ sộ hiện bảo quản tại các lưu trữ quốc gia, đặc biệt là Châu bản triều Nguyễn – Di sản tư liệu thế giới, diện mạo của vùng đất Bình Định được góp phần soi tỏ.

Kể từ khi vua Lê Thánh Tông sáp nhập vùng đất Chiêm Thành vào cương thổ Đại Việt (1471) đến khi trở thành trọng địa phía nam kinh thành dưới triều Nguyễn (1802-1945), trải qua gần 500 năm, vùng đất Bình Định qua nhiều biến thiên đã tạo nên nhiều dấu ấn đặc biệt trong lịch sử dân tộc. Trong đó nổi bật là trường thi văn, trường thi võ, hoạt động giao thương, chính sách của triều đình đối với vùng đất này, biến động thời Pháp thuộc và phong trào yêu nước cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX…

Cửa Thị Nại, căn cứ thủy quân Tây Sơn, Bình Định. Nguồn: Bảo tàng Quang Trung, Bình Định.

Phần III: Từ mảnh đất thành đồng duyên hải Nam Trung bộ đến điểm sáng hội nhập, phát triển đã tái hiện lịch sử của vùng đất Bình Định trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và vươn mình phát triển, trở thành một trong những trọng điểm kinh tế, trung tâm du lịch lớn của cả nước.

Đèo An Khê, con đường nghĩa quân Tây Sơn tiến xuống giải phóng thành Quy Nhơn.Nguồn: Bảo tàng Quang Trung, Bình Định.