Nghệ sĩ nhân dân Triệu Thủy Tiên, dân tộc Nùng, Phó Chủ tịch Hội bảo tồn dân ca tỉnh Lạng Sơn cho biết: Kho tàng Then cổ gồm 36 chương đoạn với hơn 500 bài dùng trong khoảng 100 nghi lễ của đồng bào dân tộc Tày, Nùng. Các bài Then cổ đa phần đều phức tạp từ ngôn ngữ, làn điệu đến cách trình bày, khó có thể truyền dạy rộng rãi, nhất là thế hệ trẻ.
Chính vì vậy, những người nghiên cứu, nhạc sĩ và nghệ nhân trên địa bàn tỉnh đã lựa chọn các trích đoạn Then cổ, làn điệu Then để sưu tầm, cải biên, chỉnh lý và sắp xếp câu từ, đặt lời, tạo nên những bài Then mới có chủ đề, chủ điểm phù hợp.
 |
Nghệ nhân trao đổi, đặt lời mới cho Then Ảnh: Duy Chiến |
“Hiện nay, toàn tỉnh có 11 nghệ sĩ, nghệ nhân thường xuyên sáng tác, đặt lời mới cho Then. Họ làm bằng tâm huyết, trách nhiệm gìn giữ nâng cao vốn quý dân tộc. Ví như nghệ nhân ưu tú Hà Mai Ven, xã Thụy Hùng, huyện Cao Lộc từ năm 2017 đến nay, đã biên soạn, đặt lời được trên 50 bài Then mới. Điển hình như “Tời tời ơn Đảng” (Đời đời ơn Đảng), “Xứ Lạng vằn chiêng” (Xứ Lạng ngày xuân)…”. Bà Triệu Thủy Tiên chia sẻ.
“Then xứ Lạng được ví như cây đa nhiều cành, nhiều nhánh lan tỏa, bám rễ vào đời sống văn hóa tinh thần của người dân. Với nguồn chảy đó, nghệ nhân, nhạc sĩ thổi hồn, đặt lời mới để Then có sức lan tỏa đi sâu vào đời sống nhân dân”.
Nghệ sĩ nhân dân Triệu Thủy Tiên
Thống kê của Hội bảo tồn dân ca Lạng Sơn cho thấy, đến nay toàn tỉnh có khoảng 200 bài Then mới theo làn điệu Then Lạng Sơn, chủ đề ca ngợi Đảng, Bác Hồ, tình yêu quê hương, đất nước, phòng, chống tệ nạn xã hội. Các bài được biên soạn, chỉnh lý với cách dùng từ dễ hiểu, theo các mức độ từ đơn giản đến phức tạp, phù hợp để truyền dạy cho đa dạng đối tượng, từ học sinh tiểu học đến người cao tuổi, từ nông dân đến diễn viên, cán bộ đều có thể học và đàn - hát Then theo khả năng.
Không chỉ sử dụng tiếng dân tộc Tày, Nùng, các nhạc sĩ, nghệ nhân còn sử dụng tiếng phổ thông (tiếng Kinh) để đặt lời cho Then, qua đó, mở rộng đối tượng thụ hưởng và truyền dạy. Được tiếp cận Then qua các bài then mới, nhiều người dân tộc Kinh, Dao, Hoa cũng đã tham gia hát Then rất nhiệt tình, thích thú.
Nhà nghiên cứu dân ca Lạng Sơn, ông Hoàng Huy Ấm cho biết: Hát Then của người Tày - Nùng - Thái Việt Nam được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại ngày 13/12/2019. Trong đó, Then mới là một phần trong thực hành Then, đóng vai trò quan trọng trong gìn giữ, phát huy di sản văn hóa dân tộc độc đáo.
